Miloš Ković: Ne damo svetinje!

Zanima vas budućnost? Idite u Crnu Goru i pokušajte da prebrojite mlade u litijama. Sviće zora, što bi rekli momci iz Beogradskog sindikata.

Konstantin Leontjev, ruski pisac, istoriosof i diplomata, u delu Vizantinizam i slovenstvo (1875) opisivao je kako je, u vreme poljske najezde i osvajanja Moskve (1610), Rusija tonula u razdore i izdaju, da bi ustanak i oslobođenje otpočeli tek pošto su osvajači oskrnavili pravoslavne crkve i svetinje. Slična povest ponovila se, kako Leontjev primećuje, i dva veka kasnije, u dobu francuske najezde (1812). Tek kada su Napoleonove vojske počele da uništavaju ikone i u crkve uvode konje, ruski narod digao se u odbranu svetinja i otadžbine. Identitet Rusa nastao je i dobio smisao u krilu pravoslavne crkve. Zato je, po Leontjevu, samo odbrana svetinja mogla da ih pokrene na odsudna pregnuća, na ujedinjen, odlučan otpor, koji će im, na kraju, doneti pobedu i slobodu.

Masovne litije u Crnoj Gori kao da potvrđuju ovakva zapažanja. Na prvi pogled, istorijski kontekst potpuno je drugačiji. Pa ipak, srpski narod u Crnoj Gori decenijama je podnosio poniženja i nasilje da bi, tek posle napada na crkve i svetinje, konačno ustao u otporu i samoodbrani.

Bio sam na litijama u Nikšiću, Baru i Budvi. Tamo se, uz duhovne, ponajviše pevaju kosovske pesme. Jer, i na Kosovu i Metohiji gone hrišćane i njihovu crkvu. I tamo obesvećuju i razaraju svetinje. Ulog je tu još veći i odsudniji, jer su u pitanju i životi preko 130.000 naših sunarodnika i rasparčavanje Srbije. Istorija Albanije i najnoviji događaji na Kosovu i Metohiji ne ostavljaju nikakvu sumnju u to kakva će biti sudbina naših svetinja i ljudi ukoliko se sa njima «razgraničimo» i prepustimo ih Velikoj Albaniji. Naše vlasti to, izgleda, ne razumeju. Potencijal otpora i ovde je ogroman. Poruke Svetog arhijerejskog sabora o Kosovu i Metohiji jasne su i nedvosmislene. Takvi su i svi rezultati istraživanja javnog mnjenja, kao i reakcije javnosti na uznemirujuće kolebanje srpskih vlasti u izvršavanju svojih ustavnih obaveza.

Nasrtaj na svetinje u Crnoj Gori i na Kosovu i Metohiji deo je procesa ubrzane dehristijanizacije, koji je odavno zahvatila evropsku civilizaciju. Pravi početak onoga što se događa u Crnoj Gori ipak bi trebalo tražiti u ubistvu mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija i istrebljenju crnogorskog sveštenstva 1945. godine. Iz današnje perspektive jasno se vidi da je ključno bilo obesvećenje i rušenje Njegoševe kapele na Lovćenu i podizanju, na njenom mestu, Meštrovićevog mauzoleja. Slika Njegoševe kapele ne pojavljuje se slučajno na današnjim litijama, među ikonama i crkvenim barjacima. Obesvećenje ove svetinje počinili su, ne zaboravimo, oni u kojima današnje crnogorske vlasti vide svoje uzore – Tito i crnogorski komunisti. I oni su, ne zaboravimo, u svom obračunu sa Srbima, naročito od 1948, imali podršku NATO zemalja. Zaplašena i ućutkana srpska javnost i tada je bila duboko potresena uništenjem svetinje. Srpska pravoslavna crkva pružala je otvoren otpor; beogradski disidenti naglo su živnuli. Uznemirenost i nezadovoljstvo Srba, tada probuđeni, neće prestati sve do propasti jugoslovenske države. Istovremena pobuna na Kosovu, hrvatski Maspok i ustav iz 1974. samo su ih dodatno probudili i osvestili.

Masovno učešće mladih na crnogorskim litijama moglo bi da znači da će se identitet Srba u budućnosti sve više zasnivati na pripadnosti Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Srpska nacionalna svest je, naime, kroz vekove počivala, pre svega, na veri i jeziku. U različitim epohama isticano je jedno od ta dva merila. Slično ruskom, grčkom ili jermenskom modelu, počevši od doba Svetog Save, tradicijska srpska pripadnost nastala je u crkvi, koja je, u isto vreme, bila i univerzalna i pomesna, nacionalna. U srpskim srednjovekovnim državama jezičke veze ipak nisu bile beznačajne, sudeći po odsustvu sukoba između njihovih pravoslavnih i rimokatoličkih podanika. Turska najezda, islamizacija, kontrareformacija, unijaćenje i verskih ratovi naglasili su presudnu važnost religijske pripadnosti. Od Dositejevog doba identitet Srba sve je više zasnivan na srpskom jeziku, kojim su govorili pravoslavci, rimokatolici i muslimani na širokom prostoru od Dunava do Jadrana. Na tradicijama prosvetiteljskog sekularizma i jezičkog nacionalizma zasnivala se i jugoslovenska ideja.

Od uništenja Jugoslavije i propasti jugoslovenske ideje uočljivo je, međutim, identitetsko lutanje Srba između srpstva i jugoslovenstva, pravoslavlja i sekularizma, srpskog i «BHS» jezika, ćirilice i latinice, slobode i diktature. Mladi ljudi sa litija u Crnoj Gori kao da nam javljaju da je put konačno pronađen i jasno označen.

U litijama korača i mnogo onih koji nisu nužno pravoslavni Srbi. Istinski muslimani osećaju svetinju. Ovde je, međutim, reč i o građanskom suprotstavljanju bezakonju i izazivanju unutrašnjih podela, o odbrani osnovnih ljudskih prava na slobodno ispovedanje vere i imovinu. Konačno, hrišćanski smisao litija daje im mnogo širi značaj.

Zanima vas budućnost? Idite u Crnu Goru i pokušajte da prebrojite mlade u litijama. Sviće zora, što bi rekli momci iz Beogradskog sindikata.